وروستۍ پېښې چې په منځني ختیځ او لویدیځه آسیا کې شوې، د سیاسي بېثباتۍ، د سرچینو پر انحصار او نړیوالو اقتصادي فشارونو ترمنځ پېچلې اړیکې په ډاګه کوي. دا وضعیتونه د سیمې د سوداګرۍ او اقتصادي حالت لپاره یو نوی انځور رامنځته کوي، په ځانګړې توګه په هغو هېوادونو لکه لیبیا او سوریه کې چې د بیا رغونې او حکومتدارۍ له ستونزو سره لاس او ګرېوان دي.
لیبیا: دوامدارو ننګونو کې اقتصادي فرصتونه
لیبیا د خپلو شتمنیو، په ځانګړي ډول د تېلو، له امله یوه دوهتوره توره ده. دا هېواد په شمالي افریقا کې له هغو هېوادونو څخه دی چې ډېرې طبیعي سرچینې لري او د دې توان لري چې اقتصادي ثبات او سیمهییز تجارت ته وده ورکړي. خو د ملګرو ملتونو له خوا پېژندل شوي ملي یووالي حکومت (GNU) او د جنرال خلیفه حفتر په مشرۍ د ختیځ اداره ترمنځ ژور سیاسي اختلافونه پرمختګ ځنډوي. د تېلو تولید، چې د عاید یوه اساسي سرچینه ده، له ۱ میلیونه بیرلو څخه ۴۰۰،۰۰۰ بیرلو ته راټیټ شوی چې د سیاسي اختلافونو له امله رامنځته شوی دی. په یوه یوازینۍ صادراتي توکي د تکیې کولو دغه حالت د دې اړتیا په ګوته کوي چې اقتصاد باید متنوع شي، تر څو د کورنیو او بهرنیو اختلالونو له امله د زیانونو مخه ونیول شي.
د لیبیا په مالي سکتور کې یوه مهمه پرمختیا د نجي محمد عیسی بلقاسم د موقت مرکزي بانک د رئیس په توګه ټاکنه وه. دا موافقه د هغو ګوندونو ترمنځ شخړې موقتاً آرامې کړې چې په تاریخي توګه یې مالي بنسټونه د سیاسي فشار لپاره کارولي دي. که څه هم دا ګام د احتمالي همکارۍ ښکارندوی دی، د لیبیا تقسیم شوې حکومتولي د دوامداره اقتصادي اصلاحاتو په وړاندې لوی خنډ جوړوي.
سربېره پر دې، په ۲۰۲۳ کال کې په درنه کې د بند پرځېدنه د زیانمن شوي زیربنا او اداري فساد پایلې څرګندې کړې. دې ناورین زرګونه کسان ووژل او د سیستمیکو ادارو ناکامۍ په ډاګه کړې. د بیا رغونې هڅې لا هم په ټپه ولاړې دي، چې د شفافیت او زیربناوو د پانګونې اړتیاوې نور هم زیاتوي تر څو د نورو اقتصادي او انساني بحرانونو مخه ونیول شي.
سوریه: په وېشل شوي هېواد کې لنډمهالې بیا رغونه
سوریه د یوې اوږدې جګړې څخه وروسته اقتصادي پلوه له ډېرو ستونزو سره مخ ده. د اسد رژیم پرځېدل د قدرت یو خلا رامنځته کړې چې د وسلهوالو مخالفو ډلو لپاره یې د یوې اغېزناکې حکومتدارۍ جوړول ستونزمن کړي دي. د سوداګریزو شریکانو او نړیوالو پانګهوالو لپاره، دا بېثباتي د بیا رغونې په هڅو کې د ګډون خطرونه زیاتوي.
د سوریې کډوال، په ځانګړي ډول ماهر متخصصین لکه ډاکټران چې په آلمان او نورو هېوادونو کې مېشت شوي دي، د سوریې او مېلمه هېوادونو په اقتصادونو کې مهم رول لوبوي. که څه هم ځینې متخصصین د سوریې د بیا رغونې لپاره د مرستې علاقه لري، خو د سیاسي او اقتصادي حالت نامعلومې پایلې دا ښيي چې په نږدې وخت کې به د پراخې کچې بیرته راستنېدل ممکن نه وي. د سوریې او هغو هېوادونو ترمنځ همکارۍ چې د ماهر کار ځواک کوربه دي، کولای شي متقابل اړتیاوې حل کړي، تجارت او تبادله پیاوړې کړي او د روغتیا په څېر د مهمو سکتورونو ثبات ته وده ورکړي.
سیمهییز تجارت او ستراتیژیکې همکارۍ
منځنی ختیځ او لویدیځه آسیا لا هم د روسیې په څېر نړیوالو قدرتونو لپاره د پام وړ سیمه ده. د لیبیا ستراتیژیک موقعیت او د سرچینو شتمني د مسکو د دې هڅې د جلب لامل شوې چې د ناټو اغېز ته ځواب ووایي او په مدیترانه کې خپل نفوذ پراخ کړي. د واګنر ډلې په څېر ادارو شتون د سرچینو د استخراج او نظامي نفوذ سره تړلي جیوپولیټیک خطرونه څرګندوي.
له بلې خوا، سیمهییزې سوداګرۍ لا هم په بشپړه توګه ګټه نه ده اخیستې. هغه هېوادونه چې د صادراتو پر بنسټ اقتصاد لري باید د زیربناوو عصري کولو، حکومتدارۍ د اصلاحاتو او متنوع کېدو باندې تمرکز وکړي تر څو خپل بشپړ ظرفیت ته ورسېږي. د انرژۍ، ساختماني او تولیدي سکتورونو کې د سرحدونو ترمنځ همکارۍ کولای شي د اقتصادي بیا رغونې او ادغام لپاره لاره هواره کړي، چې نه یوازې انفرادي هېوادونو بلکې ټولې سیمې ته ګټه ورسوي.
د ثبات او ودې لپاره امکانات
په لیبیا او سوریه کې د ثبات لاره د سیاسي وېش د اصلي لاملونو په حل کولو او ټولشموله حکومتدارۍ ته وده ورکولو کې ده. د لیبیا لپاره، د اداري حساب ورکونې لوړول او د تېلو شتمنۍ د پراخې اقتصادي پرمختیا لپاره کارول ډېر مهم دي. د سوریې لپاره، د بیا رغونې لپاره د داسې چوکاټ رامنځته کول چې د حکومتدارۍ اصلاحاتو او زیربناوو پانګونې ته لومړیتوب ورکړي، د اوږدمهاله بیا رغونې لپاره حیاتي دي.
د نړیوالو لوبغاړو لخوا اسانه شوې سیمهییزه همکاري هم د بدلون رول لوبولی شي. هغه نوښتونه چې موخه یې اقتصادي ادغام ته وده ورکول، د سوداګرۍ خنډونه کمول او د انرژۍ او ساختماني په څېر مهمو صنعتونو کې پانګونه ده، کولای شي د سیمې اقتصادي مقاومت پیاوړی کړي.
په پای کې، منځنی ختیځ او لویدیځه آسیا په داسې یو پړاو کې دي چې سیاسي پخلاینې، اقتصادي تنوع او نړیوالې همکارۍ حیاتي اهمیت لري. نننی اقدامات به دا وټاکي چې آیا دا هېوادونه کولای شي خپلې ستونزې په پایښت لرونکي پرمختګ او ودې بدل کړي که نه.
